Ομαδοσυνεργατική- Βιωματικές δραστηριότητες

Η οργάνωση σε ομάδες κατά τη διάρκεια του μαθήματος, ακόμη και στις μικρές τάξεις του δημοτικού, δείχνει να έχει πολύ καλά αποτελέσματα στη συμπεριφορά των παιδιών, στη συγκέντρωσή τους, στην επίλυση συγκρούσεων και στο γενικότερο κλίμα της τάξης.

Στο μάθημα της κινητικής αγωγής δίνονται πολλές ευκαιρίες στα παιδιά να συνεργαστούν μέσα στο παιχνίδι. Δεν είναι σίγουρο όμως ότι γνωρίζουν τον τρόπο με τον οποίο θα επιτύχουν αυτή τη συνεργασία. Πώς θα μοιράζονται, πώς θα επικοινωνούν, πώς θα αποφασίζουν, πώς θα λύνουν τις διαφορές τους. αλλά και πώς θα υποχωρούν για το καλό της ομάδας. 

Στην ανάρτηση αυτή γίνεται προσπάθεια να καταγραφούν κάποιες από τις δραστηριότητες που έχουν δοκιμαστεί και έχουν καλό αποτέλεσμα στο μάθημα.
Αρχικά προτείνεται να γίνει μία συζήτηση ώστε να κατανοήσουν όλα τα παιδιά ότι μέσα στο πλαίσιο της ομάδας ο καθένας μπορεί να γίνει καλύτερος αλλά και η ομάδα μπορεί να επιτύχει περισσότερα. Ο καθένας έχει χαρίσματα που μπορεί να τα χρησιμοποιήσει για το καλό της ομάδας. Είναι σημαντικό να μπουν στη διαδικασία να σκεφτούν περιπτώσεις όπου η συνεργασία είναι απαραίτητη. Μέσα από το παιχνίδι ή τον αθλητισμό υπάρχουν πολλά παραδείγματα που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε (πχ ομαδικά αθλήματα). Κάποιο κείμενο, παραμύθι ή βίντεο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αφόρμηση.

Ο χωρισμός των ομάδων μπορεί αρχικά να γίνει από τον εκπαιδευτικό με στόχο να δημιουργηθούν ομάδες που θα ωφελήσουν όλα τα παιδιά. Στα μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να χρησιμοποιηθεί κοινωνιόγραμμα. Παραμένουν στις ίδιες ομάδες για δύο τρεις εβδομάδες, ώστε να γνωριστούν τα μέλη της καλύτερα, να δημιουργηθούν σχέσεις και να βρουν τρόπους να συνεργαστούν

Κανόνες λειτουργίας της ομάδας

  • καθόμαστε σε κύκλο για να συζητήσουμε ή να πάρουμε μία απόφαση
  • ορίζουμε έναν αρχηγό σε κάθε μάθημα (φροντίζει να συμμετέχουν όλα τα μέλη, φέρνει τα υλικά που χρειάζονται, διαχειρίζεται διαφωνίες με τους αρχηγούς άλλων ομάδων, οδηγεί την ομάδα)
  • μιλάμε με τη σειρά (ένα μικρό αντικείμενο πχ μπαλάκι, μπορεί να βοηθήσει ώστε να παίρνει τον λόγο όποιος το κρατάει)
  • ακούμε αυτόν που μιλάει
  • ακούμε τις οδηγίες
  • δουλεύουμε κρατώντας τον θόρυβο σε χαμηλό επίπεδο
  • συνεργαζόμαστε

*** Για τις μεγαλύτερες τάξεις (Γ- Στ) ο κατάλογος με τους κανόνες μπορεί να δημιουργηθεί μετά από την εξής δραστηριότητα:

Το κάθε παιδί γράφει σε ένα χαρτί:

  1. ποια είναι τα καλύτερα χαρακτηριστικά μιας ομάδας
  2. ποια είναι τα χειρότερα χαρακτηριστικά μιας ομάδας
  3. τι είναι διατεθειμένος να προσφέρει στην ομάδα

Σε ζευγάρια ανταλλάσσουν τις απόψεις τους και μετά σε τετράδες. Τέλος μοιράζονται με την ολομέλεια όσα συζήτησαν και συναποφασίζονται οι κανόνες της ομάδας.

Συνεργαζόμαστε σημαίνει (αποτέλεσμα συζήτησης με τα παιδιά):

  • Μοιραζόμαστε
  • Όλοι λέμε τη γνώμη μας
  • Υποχωρούμε όταν χρειάζεται
  • Μιλάμε ευγενικά
  • Βοηθάμε ο ένας τον άλλον
  • Σκεφτόμαστε το καλό της ομάδας
  • Δεν κατηγορούμε τους άλλους
  • Έχουμε όλοι ευθύνη για ό,τι συμβαίνει
  • Δεν τσακωνόμαστε
  • Λύνουμε τις διαφωνίες με ηρεμία
  • Συμμετέχουμε όλοι

Δραστηριότητες "γνωριμίας" μετά τον χωρισμό των ομάδων

  • μοίρασμα σκέψεων, συναισθημάτων πχ “κάτι που με έκανε να χαμογελάσω σήμερα”, “με τι διάθεση έρχομαι αυτή τη στιγμή”, “κάτι που συνέβη τις προηγούμενες μέρες και με έκανε χαρούμενο”
  • βρίσκουν κοινά χαρακτηριστικά στοιχεία πχ αγαπημένο χρώμα, φαγητό, άθλημα, κατοικίδιο ζώο…

Αν τα μέλη των ομάδων δεν γνωρίζονται μεταξύ τους προτείνεται να ξεκινήσουμε με παιχνίδια γνωριμίας (δείτε εδώ) και δραστηριότητες για το σπάσιμο του πάγου και την ενεργοποίηση των παιδιών.

Δραστηριότητες για το σπάσιμο του πάγου και την ενεργοποίηση των παιδιών

  • «Περπατάμε σαν…» Τα παιδιά περπατάνε ελεύθερα στον χώρο. Περπατάνε σαν να είναι λυπημένα, χαρούμενα, νευρικά, τρομαγμένα, σαν μωρά που μόλις περπάτησαν, σαν έφηβοι, σαν μεσήλικες, σαν ηλικιωμένοι…
  • «Περπατάμε σε…» Περπάτημα στον χώρο σαν να περπατάμε στην άσφαλτο, σε ένα οργωμένο χωράφι, σε ένα κατηφορικό δρόμο, σε ένα δάσος με πυκνή βλάστηση, σε έναν χωματόδρομο με βροχή, σε έναν ανηφορικό δρόμο φορτωμένοι, σε χιονισμένο δρόμο με πάγο, σε ένα στενό γεφύρι, κρατώντας έναν σκύλο που μας τραβάει
  • «Κόκκινοι και μπλε» Χωριζόμαστε σε 2 ομάδες  και έπειτα κινούμαστε ανάλογα με τις εντολές:

-οι κόκκινοι κινούνται αργά, οι μπλε ακίνητοι

-κόκκινοι ανάλαφρα, μπλε βαριεστημένα κ.ο.κ.

  • «Φρουτοσαλάτα» (μήλο – μπανάνα- αχλάδι) Καθιστοί σε κύκλο με μία καρέκλα λιγότερη. Ο εκπαιδευτικός στέκεται στο κέντρο του κύκλου και ονομάζει τους παίχτες με τη σειρά μήλο – μπανάνα- αχλάδι. Μόλις πει: «μήλο» , όλα τα μήλα αλλάζουν θέση μεταξύ τους κι εκείνος προσπαθεί να βρει θέση να καθίσει, οπότε μένει ένα παιδί όρθιο. Αν πει: «Φρουτοσαλάτα» αλλάζουν όλοι οι παίχτες θέση
  • «Να αλλάξει θέση όποιος…» Τα μέλη της ομάδας κάθονται σε κύκλο με καρέκλες. Ένας μένει στο κέντρο όρθιος και συμπληρώνει τη φράση πχ «να αλλάξει θέση όποιος το καλοκαίρι ταξίδεψε στο εξωτερικό ή έκανε πάνω από 50 μπάνια κλπ…» Ενδιαφέρον έχει να προσπαθήσουν να βρουν μια φράση στην οποία θα σηκωθούν όλοι και μία που δεν θα σηκωθεί κανείς.
  • «Ομάδες» Στεκόμαστε σε κύκλο και δίνουμε στα παιδιά εναλλάξ από έναν αριθμό (1, 2, 3, 4) και τους ζητάμε να  χωριστούν στις ανάλογες ομάδες όταν πούμε τη λέξη «αριθμοί». Με τον ίδιο τρόπο δίνουμε 3 χρώματα (πχ. κόκκινο, πράσινο, μπλε) και μετά 2 ζώα (πχ. σκύλος, γάτα). Οπότε το κάθε παιδί ανήκει σε τρεις ομάδες. Κινούνται στον χώρο με μουσική και όταν η μουσική σταματήσει λέμε πχ «χρώματα» και τα παιδιά πρέπει να χωριστούν με τις ομάδες των χρωμάτων. Επαναλαμβάνουμε τη δραστηριότητα αρκετές φορές προσπαθώντας τα παιδιά να χωριστούν πολλές φορές στις διαφορετικές ομάδες. Η ομάδα που πρώτη θα σχηματίσει κύκλο και θα πιαστούν από τα χέρια κερδίζει έναν πόντο.

Δραστηριότητες και παιχνίδια για το δέσιμο της ομάδας

  • “Ακολουθώντας τον οδηγό”: περπάτημα, τρέξιμο, χοροπήδημα μέσα στον χώρο σε σειρά ο ένας πίσω από τον άλλο ακολουθώντας η κάθε ομάδα τη δική της διαδρομή. Όλοι δοκιμάζουν να γίνουν οδηγοί.
  • “Ρυθμικές συγχρονισμένες αναπηδήσεις”: εκτελούν αναπηδήσεις όλοι μαζί κρατημένοι χέρι χέρι youtu.be/9WoPqMs3Jyw
  • “Το μπαλόνι ψηλά”: σε κύκλο καθισμένοι ή όρθιοι εκτελούν χτυπήματα ενός μπαλονιού ώστε να μείνει όσο το δυνατό περισσότερο στον αέρα ή να κρατηθεί μέσα σε περιορισμένο χώρο
  • “Ομαδικό σχέδιο”: σχηματισμό γραμμάτων ή αριθμών με σχοινάκια ή με τα σώματά τους
  • “Ομαδικό σωματικό σχήμα με σκιά”: αφού δημιουργήσουν ένα ομαδικό σχήμα με τα σώματά τους, σε χώρο που να μπορεί η σκιά να σχηματίζεται στο έδαφος, μπορούν να το σχεδιάσουν με κιμωλία. Ένα παιδί κάθε φορά “βγαίνει” από το σχήμα και σχεδιάζει.
  • “Ομαδικό άλμα”: εκτελούν άλμα διαδοχικά, ο καθένας από εκεί που τελείωσε ο προηγούμενος.
  • “Tα νησιά”: Κάθε ομάδα έχει ένα νησί (ένα στρώμα) και αφού βγάλουν τα παπούτσια τους ανεβαίνουν επάνω και κινούνται, περπατούν, κάθονται και συζητάνε, ξαπλώνουν, έρχονται κοντά, νιώθουν οικειότητα
  • “Ομαδική ζωγραφιά”: Το κάθε παιδί της ομάδας έχει έναν μαρκαδόρο διαφορετικού χρώματος. Με αυτόν θα προσθέσει  στη ζωγραφιά ό,τι χρειάζεται, ανάλογα με το σχέδιο που θα αποφασίσει  να φτιάξει η ομάδα πχ τον κορμό των δέντρων το παιδί με τον καφέ μαρκαδόρο, ενώ τα φύλλα το παιδί με τον πράσινο.
  • “Η αγάπη είναι…” (τραγούδι): Κίνηση στον χώρο χωρίς να ακουμπούν ο ένας τον άλλον και όταν το τραγούδι λέει “δώστε όλοι μια αγκαλιά…”, βρίσκουν τα μέλη της ομάδας τους και αγκαλιάζονται όλοι μαζί προσέχοντας να μην αφήσουν κάποιον απέξω.  Ακούστε το τραγούδι  εδώ
  • “Ο πύργος”: Δίνουμε σε κάθε ομάδα αρκετά πλαστικά ποτηράκια (περίπου 60) και προσπαθούν να φτιάξουν έναν πύργο στηρίζοντάς τα το ένα πάνω στο άλλο.
  • “Η αλυσίδα”: Τα παιδιά της ομάδας στέκονται σε κύκλο έτσι ώστε να ακουμπάνε οι ώμοι τους με τους διπλανούς τους. Σταυρώνουν τα χέρια τους μπροστά στην κοιλιά τους και πιάνουν έτσι τους διπλανούς τους. Στόχος είναι να βρουν τον τρόπο να “ξεμπερδευτούν” και να βρεθούν με μέτωπο προς το κέντρο του κύκλου, πιασμένοι κανονικά από τα χέρια, χωρίς να λύσουν καθόλου τα χέρια.
  • «Το βλέμμα» Η ομάδα στέκεται σε κύκλο. Όλοι κοιτούν στο κέντρο του κύκλου με το 3-2-1 κοιτούν κάποιον ακόμη κι αν δεν τους κοιτάζει. Αν τα βλέμματά τους διασταυρωθούν αλλάζουν θέση. Αν όχι, δεν αλλάζει βλέμμα και παραμένει στη θέση του.
  • «1-2-3 μπαμ» Κίνηση στον χώρο με τον συγκεκριμένο ρυθμό, όπου 1, 2, 3 είναι βήματα και το «μπαμ» αναπήδηση και προσγείωση με τα δύο πόδια λυγισμένα λίγο ανοιχτά και τα χέρια ανοιχτά. Όταν συγχρονιστούν κάνουμε το ίδιο με τρία χτυπήματα των δαχτύλων και μετά λέγοντας μόνο το «1» και το υπόλοιπο ο καθένας από μέσα του.
  • «Από το ένα ως το 10» Τα μέλη της ομάδας στέκονται σε κύκλο, κοιτώντας στο κέντρο του κύκλου και χωρίς να υπάρχει κάποια συνεννόηση μετράνε από το 1-10. Ένας κάθε φορά πρέπει να ακούγεται. Αν ακουστούν δύο φωνές τότε αρχίζουμε πάλι από την αρχή
  • «Με τον ρυθμό της ομάδας» Στόχος είναι η ομάδα να κινείται με τον ίδιο ρυθμό και τον ίδιο τρόπο χωρίς να υπάρχει λεκτική επικοινωνία. Όποιο παιδί θέλει, χωρίς να δοθεί σύνθημα εκκίνησης,  ξεκινάει να περπατάει αργά, γρήγορα ή να τρέχει ή μένει ακίνητο, παρασύροντας και τα άλλα παιδιά. Αν όμως δεν τον ακολουθούν δεν μπορεί να συνεχίσει μόνος του. Μετά από μερικές προσπάθειες συστήνουμε στα παιδιά που αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες να κάνουν λίγο πίσω και στα παιδιά που μένουν πίσω να αναλάβουν πρωτοβουλία, να εμπιστευτούν τη σιωπή, να δουν και να ακούσουν την ομάδα.
  • «Αναπαράσταση ενός χώρου» Σε ομάδες των 5-6 ατόμων καλούνται να αναπαραστήσουν  κάποιους χώρους (αντικείμενα ή ανθρώπους)  πχ κουζίνα, αίθουσα διδασκαλίας, μουσείο, παιδική χαρά. Ο εκπαιδευτικός μετράει αντίστροφα  μερικά δευτερόλεπτα, ανάλογα με την ηλικία των παιδιών, εκείνα κινούνται και προσπαθούν να βρουν τη θέση τους στον χώρο, χωρίς λεκτική επικοινωνία με τα άλλα παιδιά και με το «stop” δημιουργούν μία ακίνητη εικόνα.
  • «Ανταλλαγή ζωγραφιάς» Το κάθε παιδί ξεκινάει τη δική του και μετά από 1’ γίνεται ανταλλαγή και συνεχίζει τη ζωγραφιά του ζευγαριού του όπως θέλει. Παραλλαγή: Το κάθε παιδί δίνει οδηγίες για το πώς θα ήθελε το ζευγάρι του να συνεχίσει τη ζωγραφιά του. Μπορεί να γίνει και σε ομάδα πχ 5 παιδιών και να γίνεται αλλαγή προς τα δεξιά μέχρι ο καθένας να πάρει τη ζωγραφιά του. Ακολουθεί συζήτηση για το πώς ένιωσαν που οι άλλοι άλλαξαν τη δημιουργία τους.
  • «Η αγκαλιά της ομάδας» Τα παιδιά πιάνονται από τα χέρια και σχηματίζουν ημικύκλιο. Ένα παιδί βγαίνει από την ομάδα και πηγαίνει απέναντι. Επιλέγει με ποιον τρόπο θέλει να πλησιάσει την ομάδα κι εκείνη κλείνει σιγά σιγά και τον περικυκλώνει σαν να τον αγκαλιάζει. Γίνεται συζήτηση για το ότι ο καθένας είναι διαφορετικός και έρχεται στην ομάδα με τα χαρακτηριστικά του και η ομάδα πρέπει να τον αποδεχτεί όπως είναι.

Δραστηριότητες και παιχνίδια για την ενεργητική ακρόαση

  • «Μπάλες- μηνύματα» Η ολομέλεια χωρίζεται σε τρεις ομάδες των 6 – 8 μελών. Δίνουμε σε κάθε ομάδα μια μπάλα και τους καλούμε να αρχίσουν να τη ρίχνουν ο ένας στον άλλο ώστε να δημιουργήσουν μία σταθερή ροή ρίψεων. Κάθε μέλος ρίχνει πάντα την μπάλα στον ίδιο συμπαίκτη λέγοντας ταυτόχρονα το όνομά του.

    Μόλις αποκατασταθεί η ροή, δίνουμε σε κάθε ομάδα και δεύτερη μπάλα και μόλις σταθεροποιηθεί η ροή ρίψεων δίνουμε και τρίτη, ίσως και τέταρτη.

    Συνήθως, με την αύξηση των μπάλων ο ρυθμός ρίψεων αντί να επιβραδυνθεί επιταχύνεται.

    Σταματάμε το παιχνίδι και συζητάμε τα προβλήματα που εμφανίστηκαν. Αποσαφηνίζουμε τον συμβολισμό των ρίψεων με την μπάλα (μηνύματα στην καθημερινή ζωή μας).

    Κάποιες ερωτήσεις, όπως:

    Γιατί χάνονταν πολλές ρίψεις της μπάλας;

    Όταν στέλνουμε μηνύματα απανωτά, προλαβαίνουν οι άλλοι να τα συλλάβουν;

    Ποιες λύσεις μπορεί να υπάρχουν για καλύτερη επικοινωνία; (π.χ. ειδοποιούμε τον αποδέκτη, επιβραδύνουμε, περιμένουμε να μας προσέξει κτλ.).

  • “Φτωχοί ακροατές”

    Οι μαθητές κάθονται σε κύκλο και ένας εθελοντής αφήνει το δωμάτιο ενώ οι άλλοι συμφωνούν σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο θα συμπεριφερθούν ως κακοί “ακροατές”. Κάθε ένας επιλέγει να παρουσιάσει σαφώς έλλειψη ενδιαφέροντος και έλλειψη προσοχής στον “ομιλητή”. Να κοιτάζουν σε άλλη κατεύθυνση, να ξύνονται, να καθαρίζουν τα νύχια τους, να εξετάζουν το ρολόι τους, να βήχουν, κτλ. Ο ομιλητής μετά την επιστροφή του στην αίθουσα, θα καθίσει στη μέση του κύκλου, θα επιλέξει την πιο ενδιαφέρουσα ταινία που έχει δει πρόσφατα ή θα πει κάτι ευχάριστο από τη ζωή του (γενέθλια, εκδρομή, κτλ) και θα αρχίσει να μιλά.

    Διακόπτουμε το παίξιμο ρόλου μετά από σύντομο χρόνο και όλοι οι ακροατές χειροκροτούν τον ομιλητή/τρια.

    Ερωτήσεις για τους ακροατές:

    Πώς νομίζετε ότι αισθάνθηκε αυτός που μιλούσε ενώ εσείς δεν τον ακούγατε; Εάν ήσαστε ο ομιλητής, πώς θα είχατε αντιδράσει;

    Ερωτήσεις για τον ομιλητή:

    Πώς αισθάνθηκες; Τι σκέφτηκες;

  • «Έχετε μήνυμα» Χωρισμένοι σε δύο ομάδες τα μέλη των οποίων κάθονται το ένα δίπλα  στο άλλο πιασμένα από το χέρι σε δύο σειρές. Στη μία άκρη υπάρχει ένα ζάρι και στην άλλη δύο μπαλάκια. Ένας διαιτητής ρίχνει το ζάρι το οποίο το βλέπουν μόνο οι δύο πρώτοι. Όταν τύχει “6” ο πρώτος παίχτης σφίγγει το χέρι του δεύτερου κ.ο.κ. μέχρι να φτάσει το «μήνυμα» στον τελευταίο ο οποίος πιάνει το μπαλάκι, το δίνει στον διπλανό του και αυτός στον επόμενο μέχρι να φτάσει στα χέρια του διαιτητή. Η ομάδα που θα φέρει πρώτη το μπαλάκι κερδίζει έναν πόντο και το παιχνίδι συνεχίζεται.

  • «Κρυφτό» Ένα παιδί βγαίνει από τον χώρο. Οι υπόλοιποι παίκτες, σε κύκλο, αρχίζουν να παίζουν πετώντας μία μικρή μαλακή μπάλα ο ένας στον άλλο, μέχρι ο παίχτης που βρίσκεται έξω να χτυπήσει την πόρτα  τρεις φορές δυνατά. Ο παίκτης που έχει την μπάλα στα χέρια του πρέπει γρήγορα να την κρύψει. Ο παίκτης που μέχρι πριν από λίγο βρισκόταν έξω πρέπει να «διαβάσει» την έκφραση του προσώπου και τη γλώσσα του σώματος των παικτών και να μαντέψει ποιος έχει κρύψει την μπάλα. Έχει τρεις ευκαιρίες. Μετά κάποιος άλλος βγαίνει από την αίθουσα.  (Παιχνίδια αυτοεκτίμησης για παιδιά- εκδόσεις Πατάκη) 

  • «Χαλασμένο τηλέφωνο αλλιώς» Τα παιδιά χωρισμένα σε ομάδες των 6-8 παιδιών καθισμένα το ένα πίσω από το άλλο κοιτώντας προς την ίδια κατεύθυνση όλα. Το τελευταίο παιδί από κάθε ομάδα «γράφει» στην πλάτη του μπροστινού του ένα γράμμα, έναν αριθμό ή ένα σχήμα και αυτό προσπαθεί να το καταλάβει και να το μεταφέρει στο επόμενο παιδί, μέχρι το μήνυμα να φτάσει στο πρώτο και να το γράψει σε ένα χαρτί. Συζητάμε για το πώς μεταφέρονται τα μηνύματα, γιατί αλλάζουν στην πορεία, τι τα επηρεάζει.

  • «Ρουκ ζουκ με κινήσεις» Όλοι μαζί σε σειρά ο ένας πίσω από τον άλλον ή σε δύο ομάδες. Ο πρώτος χτυπάει την πλάτη του δεύτερου και κάνει μία κίνηση ή έκφραση ή σειρά κινήσεων, ανάλογα με την ηλικία. Ο δεύτερος κάνει το ίδιο στον τρίτο προσπαθώντας να μιμηθεί την κίνηση του πρώτου κ.ο.κ Μπορεί να ακολουθήσει συζήτηση για το πώς αλλάζουν αυτά που λέμε σε κάποιον όταν τα μεταφέρει σε άλλους

Ιδέες πήραμε από σεμινάρια που έχουμε παρακολουθήσει, βίντεο στο Youtube και βιβλία:

  • Αρχοντάκη, Ζ. & Φιλίππου, Δ. (2003). 205 Βιωματικές ασκήσεις για εμψύχωση ομάδων Αθήνα: εκδόσεις Καστανιώτη
  • Plummer, D. (2009). Παιχνίδια αυτοεκτίμησης για παιδιά Αθήνα: εκδόσεις Πατάκη
  • Plummer, D. (2012). Παιχνίδια διαχείρισης θυμού για παιδιά Αθήνα: εκδόσεις Πατάκη
  • Αβέρωφ, Τ. (2008). Μαθαίνοντας τα παιδιά να συνεργάζονται Αθήνα: εκδόσεις Θυμάρι

Ασκήσεις για ομάδες (Βάλια Λουτριανάκη)

Κατεβάστε το βιβλίο εδώ